पाटीगणितम् में 'सांकेतिक स्थान': Difference between revisions

From Vidyalayawiki

(New Mathematics Organic Hindi Translated Page Created)
 
mNo edit summary
 
(One intermediate revision by the same user not shown)
Line 1: Line 1:


==भूमिका==
यहां हम अंकों के स्थानीय मान को दर्शाने के लिए उपयोग किए जाने वाले नामों को जानेंगे जैसा कि पाटीगणितम् में बताया गया है।
यहां हम अंकों के स्थानीय मान को दर्शाने के लिए उपयोग किए जाने वाले नामों को जानेंगे जैसा कि पाटीगणितम् में बताया गया है।
==श्लोक==
==श्लोक==
Line 109: Line 108:
|}यहां प्रत्येक संख्या पिछली संख्या से 10 गुना है। ''दश'', ''एकम्''  का 10 गुना है। ''शतम्'' , ''दश''  का 10 गुना है। ''सहस्रम्,''  ''शतम्''  का 10 गुना है। आदि
|}यहां प्रत्येक संख्या पिछली संख्या से 10 गुना है। ''दश'', ''एकम्''  का 10 गुना है। ''शतम्'' , ''दश''  का 10 गुना है। ''सहस्रम्,''  ''शतम्''  का 10 गुना है। आदि
==यह भी देखें==
==यह भी देखें==
[[Names of Notational Places in Pāṭīgaṇitam|Notational Places in Pāṭīgaṇitam]]
[[Notational Places in Pāṭīgaṇitam]]
==संदर्भ==
==संदर्भ==
[[Category:पाटीगणितम् में गणित]]
[[Category:पाटीगणितम् में गणित]]
[[Category:सामान्य श्रेणी]]
[[Category:सामान्य श्रेणी]]

Latest revision as of 18:12, 30 August 2023

यहां हम अंकों के स्थानीय मान को दर्शाने के लिए उपयोग किए जाने वाले नामों को जानेंगे जैसा कि पाटीगणितम् में बताया गया है।

श्लोक

एकं दश शतमस्मात्सहस्रमयुतं ततः परं लक्षम्

प्रयुतं कोटिमथार्बुदमब्ज खर्वं निखर्वं च

तस्मान् महासरोजं शङ्कुं सरितां पतिं ततस्त्वन्त्यम्

मध्यं परार्द्धमाहुर्यथोत्तरं दशगुणं तज्ज्ञाः ॥ ८ ॥

अनुवाद

एकम् , दश , शतम् , सहस्रम् , अयुतम् , लक्षम् , प्रयुतम् , कोटिः ,अर्बुदम् , अब्जम्, खर्वः, निखर्वः,महासरोजम्, शङ्क़ुः, सरिता-पति, अन्त्यम्, मध्यम्, परार्द्धम् क्रमशः प्रत्येक को उन लोगों द्वारा पूर्ववर्ती से दस गुना बताया गया है जिनके पास उनका ज्ञान है।[1]

नाम भारतीय अंकन घात अंकन भारतीय प्रणाली
एकम् (ekam) 1 100 एक
दश (daśa) 10 101 दस
शतम् (śatam) 100 102 एक सौ
सहस्रम् (sahasram) 1,000 103 एक हजार
अयुतम् (ayutam) 10,000 104 दस हज़ार
लक्षम् (lakṣam) 1,00,000 105 एक लाख
प्रयुतम् (prayutam) 10 lakṣam 106 दस लाख
कोटिः (koṭiḥ) 10 prayutam 107 एक करोड़
अर्बुदम् (arbudam) 10 koṭiḥ 108 दस करोड़
अब्जम् (abjam) 10 arbudam 109 सौ करोड़
खर्वः (kharvaḥ) 10 abjam 1010 हजार करोड़
निखर्वः (nikharvaḥ) 10 kharvaḥ 1011 दस हजार करोड़
महासरोजम् (mahāsarojam ) 10 nikharvaḥ 1012 एक लाख करोड़
शङ्क़ुः (śaṅkuḥ) 10 mahāsarojam 1013 दस लाख करोड़
सरिता-पति (sarita-pati) 10 śaṅkuḥ 1014 करोड़ का करोड़
अन्त्यम् (antyam) 10 sarita-pati 1015 दस करोड़ का करोड़
मध्यम् (madhyam) 10 antyam 1016 सौ करोड़ का करोड़
परार्द्धम् (parārdham) 10 madhyam 1017 हजारों करोड़ का करोड़

यहां प्रत्येक संख्या पिछली संख्या से 10 गुना है। दश, एकम् का 10 गुना है। शतम् , दश का 10 गुना है। सहस्रम्, शतम् का 10 गुना है। आदि

यह भी देखें

Notational Places in Pāṭīgaṇitam

संदर्भ

  1. (शुक्ला, कृपा शंकर (1959)। श्रीधराचार्य की पाटीगणित। लखनऊ: लखनऊ विश्वविद्यालय. पृष्ठ-2।)"Shukla, Kripa Shankar (1959). The Pāṭīgaṇita of Śrīdharācārya. Lucknow: Lucknow University. p.2."