द्रव्यमान प्रतिशत: Difference between revisions

From Vidyalayawiki

Listen

No edit summary
No edit summary
 
(10 intermediate revisions by 2 users not shown)
Line 1: Line 1:
[[Category:रसायन विज्ञान की कुछ मूल अवधरणाएँ]]
[[Category:रसायन विज्ञान की कुछ मूल अवधरणाएँ]]


== द्रव्यमान प्रतिशत या द्रव्यमान द्वारा प्रतिशत ==
== द्रव्यमान प्रतिशतता ==
100 ग्राम विलयन में उपस्थित विलेय की मात्रा ग्राम में द्रव्यमान प्रतिशत कहलाती है। द्रव्यमान प्रतिशत द्वारा किसी विलयन की सांद्रता ज्ञात की जा सकती है।  
100 ग्राम विलयन में उपस्थित विलेय की मात्रा ग्राम में द्रव्यमान प्रतिशत कहलाती है। द्रव्यमान प्रतिशत द्वारा किसी विलयन की सांद्रता ज्ञात की जा सकती है।  
'''विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100 <math>\div</math> विलयन का द्रव्यमान'''


'''विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = (विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100) <math>\div</math> (विलेय का द्रव्यमान + विलायक का द्रव्यमान)'''
विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100 <math>\div</math> विलयन का द्रव्यमान


'''विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = (विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100) <math>\div</math> ( विलयन का आयतन <math>\times</math> विलयन का घनत्व)'''
विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = (विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100) <math>\div</math> (विलेय का द्रव्यमान + विलायक का द्रव्यमान)


== आयतन के अनुसार प्रतिशत ==
विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = (विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100) <math>\div</math> ( विलयन का आयतन <math>\times</math> विलयन का घनत्व)<blockquote>
=== उदाहरण ===
50 % [[यूरिया उत्सर्जी|यूरिया]] विलयन का अर्थ बताइये।
 
50 ग्राम यूरिया तथा 50 ग्राम जल मिलाकर यूरिया विलयन का निर्माण करते हैं। </blockquote>
 
== आयतन प्रतिशतता ==
इसे 100 मिलीलीटर विलयन में उपस्थित मिलीलीटर में विलेय की मात्रा को ही आयतन प्रतिशतता कहा जाता है।
इसे 100 मिलीलीटर विलयन में उपस्थित मिलीलीटर में विलेय की मात्रा को ही आयतन प्रतिशतता कहा जाता है।


'''आयतन द्वारा विलेय का प्रतिशत = विलेय का आयतन  <math>\times</math> 100 <math>\div</math> विलयन का आयतन'''
आयतन द्वारा विलेय का प्रतिशत = विलेय का आयतन  <math>\times</math> 100 <math>\div</math> विलयन का आयतन
 
आयतन द्वारा विलेय का प्रतिशत = (विलेय का आयतन <math>\times</math> 100) <math>\div</math> (विलेय का आयतन + विलायक का आयतन)
 
आयतन द्वारा विलेय का प्रतिशत = (विलेय का आयतन <math>\times</math> 100) <math>\div</math> ( विलयन का द्रव्यमान <math>\times</math> विलयन का घनत्व)<blockquote>
=== उदाहरण ===
10 ml तथा 20 ml जल मिलाकर एक विलयन बनाते हैं तो मिथाइल [[एल्कोहल]] की आयतन प्रतिशतता ज्ञात कीजिये।
 
विलेय का आयतन = 10 ml
 
विलयन का आयतन = 10 + 20 = 30 ml
 
आयतन प्रतिशतता = (10 / 30 ) <math>\times</math>100
 
= 33.33 ml</blockquote>


== द्रव्यमान आयतन  प्रतिशतता ==
== द्रव्यमान आयतन  प्रतिशतता ==
100 मिलीलीटर विलयन में उपस्थित विलेय के द्रव्यमान को कहते हैं।
100 मिलीलीटर विलयन में उपस्थित विलेय के द्रव्यमान को कहते हैं।


'''द्रव्यमान आयतन प्रतिशतता = विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100 <math>\div</math> विलयन की मात्रा'''
द्रव्यमान आयतन प्रतिशतता = विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100 <math>\div</math> विलयन का आयतन
 
द्रव्यमान आयतन प्रतिशतता = विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100 <math>\div</math> (विलेय का आयतन + विलायक का आयतन)
 
द्रव्यमान आयतन प्रतिशतता = विलेय का द्रव्यमान <math>\times</math> 100 <math>\div</math> ( विलयन का द्रव्यमान <math>\times</math> विलयन का घनत्व)<blockquote>
=== उदाहरण ===
75 ml जलीय विलयन में 5 gm शर्करा विलेय है तो शर्करा का द्रव्यमान - आयतन प्रतिशत ज्ञात कीजिये।
 
द्रव्यमान आयतन प्रतिशत = (5 / 75 ) <math>\times</math>100


= 6.66 w/v %</blockquote>


== अभ्यास प्रश्न     ==


                                                     
* 25 ml जलीय विलयन में 5 gm शर्करा विलेय है तो शर्करा का द्रव्यमान - आयतन प्रतिशत ज्ञात कीजिये।
* 50 % NaCl [[विलयन]] का अर्थ बताइये।
* 20 ml तथा 36 ml जल मिलाकर एक विलयन बनाते हैं तो मिथाइल एल्कोहल की आयतन प्रतिशतता ज्ञात कीजिये।                                           [[Category:कक्षा-11]][[Category:रसायन विज्ञान]][[Category:भौतिक रसायन]]

Latest revision as of 09:13, 8 May 2024


द्रव्यमान प्रतिशतता

100 ग्राम विलयन में उपस्थित विलेय की मात्रा ग्राम में द्रव्यमान प्रतिशत कहलाती है। द्रव्यमान प्रतिशत द्वारा किसी विलयन की सांद्रता ज्ञात की जा सकती है।

विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = विलेय का द्रव्यमान 100 विलयन का द्रव्यमान

विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = (विलेय का द्रव्यमान 100) (विलेय का द्रव्यमान + विलायक का द्रव्यमान)

विलेय का द्रव्यमान प्रतिशत = (विलेय का द्रव्यमान 100) ( विलयन का आयतन विलयन का घनत्व)

उदाहरण

50 % यूरिया विलयन का अर्थ बताइये।

50 ग्राम यूरिया तथा 50 ग्राम जल मिलाकर यूरिया विलयन का निर्माण करते हैं।

आयतन प्रतिशतता

इसे 100 मिलीलीटर विलयन में उपस्थित मिलीलीटर में विलेय की मात्रा को ही आयतन प्रतिशतता कहा जाता है।

आयतन द्वारा विलेय का प्रतिशत = विलेय का आयतन 100 विलयन का आयतन

आयतन द्वारा विलेय का प्रतिशत = (विलेय का आयतन 100) (विलेय का आयतन + विलायक का आयतन)

आयतन द्वारा विलेय का प्रतिशत = (विलेय का आयतन 100) ( विलयन का द्रव्यमान विलयन का घनत्व)

उदाहरण

10 ml तथा 20 ml जल मिलाकर एक विलयन बनाते हैं तो मिथाइल एल्कोहल की आयतन प्रतिशतता ज्ञात कीजिये।

विलेय का आयतन = 10 ml

विलयन का आयतन = 10 + 20 = 30 ml

आयतन प्रतिशतता = (10 / 30 ) 100

= 33.33 ml

द्रव्यमान आयतन प्रतिशतता

100 मिलीलीटर विलयन में उपस्थित विलेय के द्रव्यमान को कहते हैं।

द्रव्यमान आयतन प्रतिशतता = विलेय का द्रव्यमान 100 विलयन का आयतन

द्रव्यमान आयतन प्रतिशतता = विलेय का द्रव्यमान 100 (विलेय का आयतन + विलायक का आयतन)

द्रव्यमान आयतन प्रतिशतता = विलेय का द्रव्यमान 100 ( विलयन का द्रव्यमान विलयन का घनत्व)

उदाहरण

75 ml जलीय विलयन में 5 gm शर्करा विलेय है तो शर्करा का द्रव्यमान - आयतन प्रतिशत ज्ञात कीजिये।

द्रव्यमान आयतन प्रतिशत = (5 / 75 ) 100

= 6.66 w/v %

अभ्यास प्रश्न    

  • 25 ml जलीय विलयन में 5 gm शर्करा विलेय है तो शर्करा का द्रव्यमान - आयतन प्रतिशत ज्ञात कीजिये।
  • 50 % NaCl विलयन का अर्थ बताइये।
  • 20 ml तथा 36 ml जल मिलाकर एक विलयन बनाते हैं तो मिथाइल एल्कोहल की आयतन प्रतिशतता ज्ञात कीजिये।